خزعلی: عدالت جنسیتی در دولت شهید رئیسی اوج گرفت/ در دولت قبل محدودیت جدیدی در پوشش زنان ایجاد نشد
اقتصاد آنلاین_نسترن فراهانی: در دولت مرحوم رئیسی، سیاست‌گذاری درباره زنان بیش از هر زمان دیگری در معرض پرسش قرار گرفت؛ نه فقط از سوی منتقدان بیرونی، که حتی از دل جریان اصول‌گرایی. در این میان، انسیه خزعلی، معاون امور زنان و خانواده در دولت سیزدهم، کوشید از روایتی دفاع کند که زن ایرانی را در چارچوب خانواده، باورهای بومی و نگاه دینی تعریف می‌کند. گفت‌وگوی ما تلاشی بود برای شنیدن بی‌واسطه این روایت: زن مسلمان، نه در تقابل با غرب، بلکه در مسیر متفاوتی که به زعم او از دل جامعه خود می‌گذرد.
خانم دکتر خزعلی، اگر بخواهید نگاهی صادقانه به دوران معاونت خود در دولت سیزدهم بیندازید، چه دستاورد‌هایی را نقطه قوت می‌دانید و در چه زمینه‌هایی احساس می‌کنید توقعات جامعه زنان برآورده نشد؟
به‌نظر من قضاوت نهایی را باید جامعه زنان انجام دهد. ما گزارش‌های مفصل و ۶۰۰ صفحه‌ای عملکرد خود را ارائه کرده‌ایم و در توییتر نیز به‌صورت سلسله‌وار گزارشی خلاصه منتشر شد. از جمله دستاورد‌هایی که با افتخار به آن اشاره می‌کنم، اقدامات در حوزه آسیب‌زدایی از زنان، به‌ویژه زنان سرپرست خانوار است. در این حوزه، ۵ نوع حمایت تعریف و عملیاتی شد: از تسهیلات ویژه، مجوز‌های کسب‌وکار، تخصیص بودجه برای بازارچه‌های فروش در سفر‌های استانی، قرارداد با پلتفرم‌های فروش مجازی برای آموزش و فروش رایگان محصولات، تا ایجاد «صندوق ضمانت» برای تسهیلات بدون نیاز به ضامن شخصی.
ما همچنین طرح «پنجره واحد» را طراحی کردیم که ابتدا در قالب طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار ارائه و سپس تبدیل به آیین‌نامه‌ای تکلیفی شد که به وزارت کار ابلاغ گردید. در حوزه آسیب‌های اجتماعی، طرح‌هایی همچون «نوهمسران» را داشتیم که پس از تصویب در هیئت دولت، در دو استان به صورت پایلوت اجرایی شد.
طرح‌هایی مانند «خانواده و فرهنگ عامه» با ۹ کارگروه و نیز «زندگی و بالندگی» با همکاری آموزش‌وپرورش و آستان قدس برای آموزش والدین، از دیگر اقدامات مؤثر بود. همچنین، ارتقای جایگاه مشاوران زن در دستگاه‌های اجرایی و اجرای تکلیف قانونی اختصاص یک درصد بودجه دستگاه‌ها به امور زن و خانواده، از اقدامات ساختاری مهم بود.
در بحث ازدواج، تلاش شد برای دهه‌شصتی‌های روستایی که ازدواجشان به تأخیر افتاده بود، تسهیلاتی در حدود ۵۰۰ میلیون تومان فراهم شود. همچنین، حمایت از خانواده‌های پرجمعیت با ارائه زمین و مسکن، و اجرای طرح بیمه زنان خانه‌دار (که در مرحله اول شامل زنان روستایی با سه فرزند شد) برای اولین بار محقق شد.
با این حال، یکی از مهم‌ترین مواردی که نتوانستیم به نتیجه برسانیم، لایحه تأمین امنیت و حفظ کرامت زنان بود. با وجود جلسات متعدد در مجلس و رفع اشکالات، این لایحه بار‌ها از دستور خارج شد. جامعه زنان در این زمینه حق دارند گلایه‌مند باشند. همچنین، ما علاقه‌مند بودیم که تسهیلات ازدواج دهه‌شصتی‌ها را در شهر‌ها نیز اجرایی کنیم، اما محدودیت‌های بودجه‌ای مانع شد.
مواجهه با انتقادات نسبت به نگاه جنسیتی دولت رئیسی
برخی سیاست‌ها از جمله تمرکز بر خانه‌نشینی زنان، گسترش الگوی زن خانه‌دار، و مقابله با اصلاح قانون حجاب، مورد نقد جدی قرار گرفت. آیا امروز با نگاه بازتری به این نقد‌ها نگاه می‌کنید؟
من این نسبت‌ها را قبول ندارم. شهید رئیسی همواره بر مسئله عدالت جنسیتی تأکید داشتند. ما در این دولت شاخص‌های عدالت جنسیتی را توسعه دادیم؛ در حالی که در دولت قبل فقط ۱۱ دستگاه مشمول این ارزیابی بودند، درآن دوره به ۲۲ دستگاه رسید و مرکز رصدی ایجاد شد که به‌طور تخصصی وضعیت زنان و مردان را پایش می‌کند.
سعی می‌کردند مسئله خانه نشینی زنان و کودک همسری را به دولت رئیسی نسبت بدهند درصورتی که چنین چیزی صحیح نیست، در پایان دولت رئیسی عکس چنین ادعایی را شاهد بودید.
در موضوع اشتغال، ۴۱ درصد از دو میلیون و ۶۰۰ هزار شغل ایجادشده در دولت به زنان اختصاص داشت. همچنین تسهیلات مشاغل خانگی ۲۵ برابر دولت قبل افزایش یافت. مجوز‌های مشاغل خانگی که پیش‌تر تا یک یا دو سال طول می‌کشید، ظرف چند ماه صادر شد. این داده‌ها نشان می‌دهد هدف دولت، خانه‌نشین‌کردن زنان نبوده، بلکه فراهم‌کردن شرایطی برای اشتغال منعطف و متناسب با شرایط خانواده و فرزندآوری بوده است، سیاست دولت منطبق بر قانون برنامه هفتم بود که قوانینی که برای زنان گذاشته می‌شود با قوانین مردان متفاوت باشد تا بتوانند شغل خود را در کنار نیاز وجودی آنها که فرزندآوری و خانواده است حفظ کنند..
در مورد قانون حجاب نیز، دولت پیشنهاد اصلاح داشت، اما چون این مسئله مرتبط با جرم‌انگاری بود، به قوه قضائیه واگذار شد و دولت در نهایت صرفاً تغییرات شکلی را اعمال کرد.
تعامل با نهاد‌های مذهبی و امنیتی
در مواردی مانند اعتراضات زنان، محدودیت‌های شغلی یا پوششی، یا سیاست‌های جمعیتی، آیا معاونت زنان استقلال اجرایی و نظری داشت یا تابع نهاد‌های دیگر بود؟
تعاملاتی با نهادهایی، چون آستان قدس و سازمان تبلیغات اسلامی وجود داشت که در چارچوب اسناد تحولی کشور بود. درباره دستگاه‌های امنیتی، مانند سایر نهاد‌ها تنها در حد بررسی صلاحیت نیرو‌ها تعاملاتی وجود داشت. محدودیت خاصی از سوی دولت در حوزه شغلی یا پوشش ندیدیم و قانون حجاب همان بود که پیش از این نیز وجود داشت، در دولت مرحوم رئیسی محدودیت جدیدی در مورد پوشش ایجاد نشد.
در جریان اعتراضات، ما تلاش کردیم با زنان معترض گفت‌و‌گو کرده و نظراتشان را منتقل کنیم، در جریان اغتشاشات هم با زنان زندانی دیدار کردیم و حرف‌های آنها را شنیدیم.
گزارش‌هایی به رئیس‌جمهور ارائه شد و در برخی موارد تغییراتی نیز در تعامل‌ها صورت گرفت، محدودیت جدیدی در حیطه مسائل زنان در دولت مرحوم رئیسی ایجاد نشد بلکه شاهد گشایش هم بودیم، به عنوان مثال حضور زنان در ورزشگاه‌ها در دولت شهید رئیسی صورت پذیرفت. با این حال، باید تأکید کنم که معاونت زنان یک نهاد ستادی است و نه‌تنها قدرت اجرایی ندارد، بلکه حتی در شرح وظایفش نیز ورود به مسائل اجرایی از جمله حجاب یا مباحث امنیتی دیده نشده است. این حوزه‌ها تماماً در اختیار وزارت کشور، قوه قضائیه و نیروی انتظامی بوده‌اند.
نگاه شما به دولت پزشکیان و گفتمان زنانه امروز
در دولت جدید، بحث‌هایی مثل عدالت جنسیتی، حضور زنان در کابینه و نوسازی گفتمان زنانه جدی‌تر مطرح شده. ارزیابی شما از این تحولات چیست؟
ما امیدواریم که کار‌هایی که در دولت قبل پایه‌ریزی شد، متوقف نشود و ادامه یابد؛ چرا که این اقدامات با بودجه مردم و برای مردم انجام شده است. اگر هم تغییر گفتمانی در کار است، باید دید مسیر آن به کدام سو می‌رود و هدف چیست. ما هم در سطح داخلی و هم در عرصه بین‌المللی برای ارتقای جایگاه زنان، چه در بخش توانمندسازی و چه در آسیب‌زدایی از خانواده، تلاش‌های زیادی کردیم. امیدوارم این مسیر با قوت بیشتری دنبال شود.
عدالت جنسیتی در دولت شهید رئیسی اوج گرفت و امید داریم ادامه یابد، بحث حضور زنان در کابینه یکی از نقص‌هایی است که در دولت سیزدهم به آن اشاره می‌شد، اما هیچ منعی وجود نداشت و بار‌ها شهید رئیسی تاکید کردند برای پست‌ها به توانایی و تجربه تکیه خواهیم کرد و زن و مرد از این منظر فرقی ندارند، برای پست‌های وزارت در دولت شهید رئیسی زنانی معرفی شدند، اما در مقایسه با مردان به دلیل تجربه کمتر و به تبع آن مهارت کمتر رای نیاوردند، بار‌ها شهید رئیسی درخواست کردند زنان برای مسئولیت‌های کلان معرفی شوند، اما به نتیجه نهایی نرسیدیم، البته در هیات مدیره‌ها بالاخص در وزارت نیرو شاهد حضور گسترده زنان بودیم و در گزارش وزیر نیرو هم اثرات این تغییرات در بدنه وزارتخانه مشخص بود و وزیر نیرو گزارش دادند پس از حضور گسترده زنان در وزارتخانه شاهد نظم بیشتری در امور هستند.
رئیس جمهور شهید در شورا‌های عالی تصمیم گیری هم زنانی را منصوب کردند، گفتمانی که ایجاد شده باید با نگاه الگوی سوم که نه الگوی متحجرانه که زن را خانه نشین می‌خواهد و نه الگوی غربی که بی بندو باری را ترویج می‌دهد و حریم‌های خانه را از ببین میبرد. ما الگوی سومی را می‌خواهیم که هم از مزایای حضور زنان در جامعه بهره‌مند شویم هم از حمایت از زنان در حریم خانه و خانواده.
آینده شخصی و فکری شما
دغدغه فعلی شما در حوزه زنان چیست؟ آیا به بازگشت به ساختار دولت یا فعالیت فرهنگی و اجتماعی فکر می‌کنید؟
من یک سرباز کوچک هستم و ترجیح می‌دهم کار دولتی نداشته باشم، دغدغه‌های من همچنان در حوزه خانواده، امنیت و توانمندسازی زنان باقی مانده است. امیدوارم طرح‌هایی که پایه‌گذاری کرده‌ایم پیگیری شود. درباره آینده فعالیت‌هایم، هر جا که بتوانم خدمت کنم، چه در ساختار دولت باشد و چه در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی، با توکل بر خدا حضور خواهم داشت.
ساختار دولتی بسیار سنگین است و پر از بروکراسی کاغذ بازی و مانع تراشی است و بسیاری اوقات بعد از عبور از موانع دوباره به نقطه صفر برمی گردیم.
