پرهیز آیت‌الله حق شناس از شبهات؛ نگاهی به سیره عملی این عالم بزرگ
به گزارش خبرنگار مهر، امروز دوم مرداد ماه سالروز رحلت عارف واصل و معلم اخلاق تهران، حضرت آیت الله میرزا عبدالکریم حق شناس است.آیت‌الله عبدالکریم حق‌شناس با کارنامه درخشان علمی در فقه و اصول، حکمت و عرفان، و همچنین سیره عملی و تربیت شاگردان برجسته، یکی از چراغ‌های پرفروغ معنویت و اخلاق در دوران معاصر بود. ایشان با تأکید بر تهذیب نفس، ارتباط عمیق با خداوند و پرهیز از تعلقات دنیوی، نسلی از عالمان، متدینان و مجاهدان را تربیت کرد که پس از ایشان، راه و رسم معنوی و علمی‌اش را ادامه دادند. میراث ایشان، نه تنها کتب و تقریرات علمی، بلکه ده‌ها و بلکه صدها انسان تربیت‌شده‌ای است که در مسیر تهذیب و عمل صالح گام نهادند.
میرزا عبدالکریم حق‌شناس در سال ۱۲۹۸ شمسی در تهران چشم به جهان گشود. نام خانوادگی اصلی ایشان «صفاکیش» بود که بعدها به «حق‌شناس» تغییر یافت. پدرش، علی، از صاحب‌منصبان فرمانداری تهران بود که به علیخان شهرت داشت. ایشان در کودکی پدر و در نوجوانی مادر خود را از دست داد و سرپرستی او تا پانزده‌سالگی بر عهده مادر بود.
پس از گذراندن پنجم دبیرستان دارالفنون، دروس جدید را رها کرده و به حوزه علمیه روی آورد. ایشان بخشی از دروس مقدمات و سطح را نزد اساتیدی چون میرزا عبدالعلی تهرانی (شرح لمعه) و شیخ محمدرضا تنکابنی (دوره سطح) فراگرفت. مرحله مهمی از تحصیلات ایشان در قم و نجف رقم خورد. ایشان در سال ۱۳۱۸ شمسی به قم مهاجرت کرد و از محضر بزرگانی چون آیت‌الله بروجردی (درس خارج فقه)، آیت‌الله سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای (درس خارج فقه) و آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری (درس خارج فقه) بهره‌های فراوان برد. ایشان از آیت‌الله بروجردی به عنوان «استاد طراز اول» یاد می‌کردند و خود را از تربیت‌شدگان مکتب فقهی و اصولی ایشان می‌دانستند.
آیت‌الله حق‌شناس در زمینه فلسفه و عرفان نیز از اساتید کم‌نظیری کسب فیض کرد. ایشان فلسفه (منظومه) را نزد آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی و میرزا طاهر تنکابنی فراگرفت. همچنین بخش‌هایی از معقول را از محضر آیت‌الله میرزا مهدی آشتیانی، مدرس بزرگ حکمت و فلسفه، آموخت.
حق شناس در همان کلاس‌های درس آیت الله محمدعلی شاه آبادی با امام خمینی آشنا شد و در همان اوایل به دیدار وی رفت و از او اجازه ورود به کلاس فلسفه اش را گرفت. علاقه حق شناس در این دوران به امام خمینی آن قدر زیاد شد که هر روز خودش را زودتر به نماز جماعت در مدرسه فیضیه می‌رساند تا بتواند در صف نماز جماعت کنار او بنشیند و با او هم کلام شود. گاهی او و امام خمینی با هم به تهران می‌آمدند و میرزا عبدالکریم در یکی از این سفرها، امام را با شیخ محمدحسین زاهد آشنا کرد.
ایشان اجازه اجتهاد خود را از مراجع و علمای بزرگی چون آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی، آیت‌الله سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای، شیخ عبدالنبی عراقی و آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی دریافت نمود. این تعدد اجازات اجتهاد از بزرگان، گواهی بر توانمندی علمی کم‌نظیر ایشان است.
آیت‌الله حق‌شناس پس از سال‌ها تحصیل و کسب فیض از محضر اساتید بزرگ، به اصرار آیت‌الله بروجردی و به درخواست مردم تهران، در سال ۱۳۷۳ قمری (برابر با ۱۳۳۳ شمسی) به تهران عزیمت کرد و تا پایان عمر به تدریس، وعظ و تربیت طلاب و عامه مردم در این شهر مشغول بود.ایشان در تهران، علاوه بر تولیت مدرسه علمیه فیلسوف‌الدوله، در این مدرسه و همچنین مدرسه سپهسالار قدیم (شهید مطهری کنونی)، به تدریس سطوح عالی فقه و اصول (مانند مکاسب و کفایه) و حکمت (مانند منظومه سبزواری) اشتغال داشت. شیوه تدریس ایشان بسیار دقیق و عمیق بود و طلاب را به تفکر و اجتهاد تشویق می‌کرد. حضور ایشان در این مدارس، باعث تربیت بسیاری از فضلا و طلاب برجسته گردید که بعدها خود از اساتید و علمای مطرح شدند.
از جمله تألیفات ایشان می‌توان به رساله‌ای در ارث زوجه که یک رساله فقهی تحقیقی است، تقریرات فقه آیت‌الله حجت کوه‌کمره‌ای، تقریرات اصول آیت‌الله خوانساری و تقریرات فقه و اصول آیت‌الله بروجردی اشاره کرد. این تقریرات، که حاصل حضور مستمر و دقیق ایشان در درس خارج مراجع بزرگ بود، نشان‌دهنده عمق و دقت نظر علمی ایشان در مباحث فقهی و اصولی است و از منابع مهم برای طلاب و پژوهشگران به شمار می‌رود.
آیت‌الله حق‌شناس با وجود مشغله فراوان در دروس حوزوی و تدریس، از مسائل روز جامعه غافل نبود. ایشان مدتی نیز امام جماعت مسجد امین‌الدوله بود و در آنجا علاوه بر اقامه نماز جماعت، به پاسخگویی به مسائل شرعی مردم، حل مشکلات دینی و اجتماعی آنان و ترویج آموزه‌های اسلامی می‌پرداخت. سخنرانی‌های ایشان در مناسبت‌های مختلف نیز همواره مورد توجه عموم بود و جنبه‌های تربیتی و اخلاقی پررنگی داشت.
استاد بیش از هر چیز به عنوان معلم اخلاق و عارف بالله شناخته می‌شود. سیره و منش ایشان، در کنار بیانات اخلاقی و معنوی‌شان، تأثیر عمیقی بر جان شنوندگان و شاگردان می‌گذاشت و راهگشای سالکان الی‌الله بود.ایشان پس از بازگشت به تهران، به اصرار آیت‌الله بروجردی و به درخواست مردم و طلاب، محور اصلی تهذیب نفس جوانان، اهل علم و کسبه شد. درس‌های اخلاق ایشان در تهران، به‌ویژه در مسجد امین‌الدوله و سایر مکان‌ها، محل رجوع خیل عظیمی از مشتاقان معنویت بود. ایشان به همراه علمای برجسته اخلاقی معاصر خود چون آیت‌الله مجتبی تهرانی و آیت‌الله خوشوقت، از ارکان و نام‌آوران حوزه اخلاق تهران در قرن چهاردهم به شمار می‌رفت و مجلس درس اخلاقشان از پربارترین مجالس تهران بود.
سیره عملی آیت‌الله حق‌شناس خود الگویی تمام‌عیار برای شاگردانش بود. ایشان در تمام ابعاد زندگی خود، بر زهد، تقوا، ارتباط مستمر و عمیق با خداوند، و دوری از تعلقات دنیوی تأکید داشت. زندگی ساده و بی‌آلایش ایشان، نمونه‌ای از پیروی عملی از آموزه‌های اسلامی بود.دقت ایشان در رعایت حلال و حرام و پرهیز از شبهات مثال‌زدنی بود. ایشان به کوچک‌ترین مسائل شرعی و اخلاقی حساسیت نشان می‌دادند و در عمل نیز پایبندی کامل خود را به آن اثبات می‌کردند.
آیت‌الله حق‌شناس انسانی اهل ذکر و عبادت بود. تهجد و نماز شب ایشان ترک نمی‌شد و همواره در حال مراقبه و حضور قلب بودند. عشق ایشان به مناجات با خداوند و اهل بیت (ع) در تمامی ابعاد زندگی‌شان مشهود بود.با وجود جایگاه علمی و معنوی رفیع، ایشان همواره از شهرت و بروز نام خود پرهیز می‌کردند و مصداق بارز حب‌الذات و دوری از هوای نفس بودند.
با وجود مقام والای علمی و عرفانی، تواضع ایشان حیرت‌آور بود. با هر قشری از مردم با فروتنی و مهربانی برخورد می‌کردند و خود را خادم بندگان خدا می‌دانستند.بیانات اخلاقی و معنوی آیت‌الله حق‌شناس به شدت بر مخاطب اثر می‌گذاشت و او را در مسیر اخلاق و معنویت سوق می‌داد. ایشان در درس‌های اخلاق خود به موضوعاتی نظیر توکل حقیقی به خداوند، دلایل عدم استجابت دعا، نصیحت امیرالمومنین (ع) به امام حسن (ع) در باب دوری از تکبر و غرور، ضرورت استاد کامل در خروج از بیت تاریک نفس و خودشناسی، پرهیز از عصبانیت و کنترل خشم، و اهمیت تحصیل علم همراه با تهذیب و عمل می‌پرداختند. ایشان تأکید داشتند که علم بدون تهذیب، حجاب اکبر است.
آیت‌الله عبدالکریم حق‌شناس در سن ۸۸ سالگی پس از یک دوره بیماری ریوی در تهران درگذشت. ایشان در واپسین لحظات عمر نیز مشغول ذکر و عبادت بودند. پیکر پاک ایشان با حضور خیل عظیمی از مردم متدین تهران، شاگردان، فضلا و مقامات، به سوی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهر ری تشییع شد و در جوار امامزادگان شهرری به خاک سپرده شد.
