آئین‌های عزاداری محرم در استان سمنان؛ سفر به قلب تپنده فرهنگ عاشورایی
خبرگزاری مهر، هانی رستگاران: با فرارسیدن ماه محرم، استان سمنان به نگینی اشک‌بار در دل کویر ایران تبدیل می‌شود. این دیار کهن که همواره خاستگاه عاشقان اهل بیت (ع) بوده، در ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) جلوه‌های بی‌نظیری از ارادت و مودت را به نمایش می‌گذارد. آئین‌های پرشور و سنتی محرم در سمنان، تلفیقی زیبا از ایمان راسخ و فرهنگ غنی این خطه است که ریشه در اعماق تاریخ دارد.
تلفیقی از سنت، فرهنگ و ایمان
در سراسر استان سمنان، از دامنه‌های البرز تا حاشیه‌های کویر مرکزی، هر شهر و روستایی با آئین‌های خاص خود به استقبال محرم می‌رود. این تنوع مراسم که هر کدام ریشه در سده‌ها تاریخ و فرهنگ دارند، نه تنها بیانگر عمق ارادت مردم این دیار به خاندان عصمت و طهارت است، بلکه گنجینه‌ای ارزشمند از میراث معنوی ایران اسلامی به شمار می‌رود.
آنچه مراسم محرم در سمنان را ممتاز می‌سازد، پیوند ناگسستنی آئین‌های مذهبی با عناصر فرهنگی و تاریخی منطقه است. از سنگ‌زنی دامغان که در فهرست میراث ملی ثبت شده تا علم‌گردانی ۵۰۰ ساله طزره، هر یک روایتی زنده از تداوم فرهنگ عاشورایی در این خطه هستند. این گزارش نگاهی دارد به برجسته‌ترین آئین‌های محرم در استان سمنان که هر کدام جلوه‌ای از عشق و ارادت مردم این دیار به امام حسین (ع) و یاران باوفای ایشان است.
این آئین‌ها نه تنها نشانه‌ای از باورهای دینی، بلکه بازتابی از فرهنگ و هویت تاریخی این دیارند که نسل به نسل منتقل شده‌اند.
سنگ‌زنی دامغان؛ آئینی ثبت‌شده در میراث ملی
یکی از جلوه‌های پرشور محرم در استان سمنان، برگزاری دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی است که با نوای نوحه‌خوانان و در قالب هیئت‌های منسجم، خیابان‌های شهر را در می‌نوردند. این هیئت‌ها در نقاط مختلف سمنان، دامغان، گرمسار، شاهرود و سایر شهرها با حضور چشمگیر مردم، جلوه‌ای از همبستگی مذهبی و فرهنگی را به نمایش می‌گذارند.
آئین سنگ‌زنی دامغان که قدمتی بیش از دو قرن دارد، از مراسم شاخص عزاداری در استان سمنان محسوب می‌شود. در این مراسم، عزاداران با دو تکه چوب صیقلی به ابراز سوگواری می‌پردازند. اجرای این آئین سنتی، به شیوه‌های خاصی مانند «تک‌ضرب» و «سه‌ضرب» انجام می‌شود و در فهرست آثار ملی کشور نیز به ثبت رسیده است.
در روستای طزره دامغان، آئین سنتی علم‌گردانی به یاد حضرت عباس (ع) از پنجم تا دهم محرم برگزار می‌شود. این سنت کهن با سابقه‌ای ۵۰۰ ساله، از مراسم ماندگار محرم در استان سمنان به شمار می‌رود.
طوق‌بندان و شام غریبان در روستای علاء
روستای علاء سمنان هر ساله میزبان آئین طوق‌بندان و شام غریبان است. کاروان‌های عزادار با گذر از کوچه‌ها و معابر قدیمی، سوگوارانه عزاداری می‌کنند. این آئین‌ها با حضور اقشار مختلف مردم، فضایی معنوی در روستا ایجاد می‌کنند که بازتابی از احترام عمیق مردم به اهل‌بیت (ع) است.
در گرمسار، آئینی ویژه با عنوان «ورود کاروان امام حسین (ع) به دشت کربلا» برگزار می‌شود. در این مراسم، عزاداران با پوشیدن لباس سیاه و در قالب دسته‌هایی با علم و کتل، صحنه‌ای نمایشی از این رویداد تاریخی را اجرا می‌کنند.
آئین حماسی «یاعباس یاعباس» در شاهرود
شاهرود نیز با آئین خاص خود در روز پنجم محرم، به عزاداری برای حضرت ابوالفضل (ع) می‌پردازد. دسته‌های چاوش‌خوانی، سینه‌زنی و مراسم طوق‌بندان از جمله برنامه‌هایی است که در بافت تاریخی شهر و به‌ویژه در «تکیه زنجیری» برگزار می‌شود. آغار ماه محرم در این شهر با به صدا درآمدن شیپور تکیه در روز ۲۷ ذی‌الحجه اعلام می‌شود.
در شهر بسطام، هر محله تکیه و منبرخانه مخصوص به خود دارد که با آغاز ماه محرم سیاه‌پوش می‌شوند. مراسم روضه‌خوانی و عزاداری در کنار پخش نذری، حال و هوای خاصی به این منطقه می‌بخشد. در بی ارجمند نیز، مشارکت روزانه مردان و زنان در مجالس روضه و نذر و نیاز، جلوه‌ای از وحدت مذهبی مردم منطقه است.
نذری‌پزی با مشارکت مردمی
پخت و توزیع غذای نذری در ایام محرم با همیاری مردم محلات، بخش جدایی‌ناپذیر مراسم عزاداری در استان است. غذاهایی مانند آبگوشت و برنج و گوشت، با نیت قرب الهی بین عزاداران توزیع می‌شود.
این آئین‌ها در کنار هم، تصویری جامع از پیوند عمیق مردم استان سمنان با فرهنگ عاشورایی ترسیم می‌کنند؛ فرهنگی که نه تنها بر پایه باور دینی، بلکه بر ستون‌های هویت تاریخی و اجتماعی مردمی دیندار و اصیل استوار است.
