فراموش‌شدگان هنرهای بومی کرمانشاه؛ نمدمالی در آستانه خاموشی
خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: نمدمالی، یکی از هنرهای سنتی و اصیل استان کرمانشاه است که در طول قرون متمادی به عنوان بخشی از هویت فرهنگی و معیشت مردم این منطقه شناخته شده است. این هنر که در گذشته نه‌چندان دور، جایگاه ویژه‌ای در زندگی روزمره و صنایع دستی مردم داشت، امروز با گذشت زمان و تغییر سبک زندگی و شرایط اقتصادی در آستانه فراموشی قرار گرفته است.
نمدمالی فرآیندی است که در آن پشم با استفاده از روش‌های سنتی شستشو، کوبیدن، و فشردن به پارچه‌ای ضخیم و مقاوم تبدیل می‌شود که می‌تواند در ساخت انواع پوشاک، زیرانداز، و وسایل مختلف کاربرد داشته باشد. این هنر علاوه بر جنبه کاربردی، ارزش فرهنگی و نمادین بسیاری در میان اقوام منطقه دارد و بیانگر سبک زندگی و ارتباط انسان با طبیعت و منابع بومی است.
در استان کرمانشاه، نمدمالی زمانی به عنوان صنعتی فعال و گسترده در شهرها و روستاهای مختلف رواج داشت و کارگاه‌های متعددی به تولید انواع نمد می‌پرداختند. این هنر نه تنها منبع درآمد برای بسیاری از خانواده‌ها بود بلکه نقشی مهم در تبادل فرهنگی و اجتماعی منطقه ایفا می‌کرد. با این حال، در سال‌های اخیر به دلایل متعددی روند کاهشی چشمگیری در تعداد نمدمالان و حجم تولیدات این هنر به چشم می‌خورد.
یکی از اصلی‌ترین عوامل این رکود، تغییرات اجتماعی و اقتصادی است که باعث شده نسل‌های جدید کمتر به سمت یادگیری و ادامه این حرفه سنتی گرایش پیدا کنند. شرایط سخت کار، نیاز به صرف زمان زیاد و در عین حال درآمد ناچیز از نمدمالی موجب شده بسیاری از جوانان این هنر را رها کرده و به دنبال مشاغل دیگر بروند. همچنین مهاجرت به شهرهای بزرگ و کاهش جمعیت روستاییان، به کاهش نیروی کار و کاهش تقاضا برای این محصول دامن زده است.
از سوی دیگر، گرانی مواد اولیه به ویژه پشم مرغوب که پایه و اساس نمد است، به شدت بر روند تولید تأثیر گذاشته است. افزایش قیمت پشم و مشکلات تأمین آن، تولیدکنندگان نمد را با چالش جدی مواجه کرده و هزینه تمام‌شده تولید را به مراتب افزایش داده است. این موضوع باعث شده قیمت نهایی نمدهای تولیدی به حدی بالا رود که توان رقابت با کالاهای صنعتی و جایگزین کاهش یابد.
بازار فروش نمد نیز یکی دیگر از مشکلات بزرگ فعالان این حوزه است. کمبود بازارهای تخصصی و دائمی، ضعف تبلیغات و معرفی این هنر به خریداران بالقوه، و عدم دسترسی به بازارهای گسترده‌تر موجب شده نمدهای تولیدی در بسیاری موارد روی دست تولیدکنندگان بماند. حتی در نمایشگاه‌های صنایع دستی، این محصولات به خوبی معرفی و به فروش نمی‌رسند و بیشتر جنبه نمادین و تزئینی پیدا کرده‌اند.
از منظر فرهنگی نیز، فقدان حمایت مستمر و جامع از سوی نهادهای مرتبط سبب شده این هنر اصیل کمتر مورد توجه قرار گیرد. برنامه‌های حمایتی اغلب مقطعی و کوتاه‌مدت بوده و به صورت پایدار نتوانسته‌اند در جهت آموزش، تولید و بازاررسانی فعالیت کنند. عدم بیمه هنرمندان و نبود حمایت‌های مالی و تسهیلات، شرایط دشواری را برای ادامه فعالیت آنها فراهم کرده است.
علاوه بر همه این موارد، تغییر سبک زندگی و ورود فناوری‌های نوین و محصولات صنعتی که مشابه‌های ارزان‌قیمت و کم‌زحمت‌تری دارند، نمد سنتی را به کالایی کمتر مورد توجه تبدیل کرده است. در نتیجه فرهنگ مصرف این هنر اصیل دچار فراموشی شده و جای خود را به محصولات ماشینی داده است.
برای حفظ و احیای نمدمالی استان کرمانشاه، نیازمند برنامه‌ریزی جامع و مدون هستیم که علاوه بر حمایت مالی و تأمین مواد اولیه، زمینه آموزش نسل جدید، ایجاد بازارهای دائمی، معرفی ظرفیت‌های گردشگری فرهنگی و تشویق به تولید با کیفیت را فراهم آورد. این امر نه تنها می‌تواند به حفظ یک هنر کهن کمک کند، بلکه اشتغال‌زایی پایدار و حفظ هویت فرهنگی منطقه را نیز به همراه خواهد داشت.
در نهایت، نمدمالی بیش از یک صنعت ساده تولید کالا است؛ آن نمایانگر پیوند عمیق انسان با محیط زیست، خلاقیت و صبر نسل‌های گذشته و میراثی است که می‌تواند آینده فرهنگی کرمانشاه را غنی‌تر کند، به شرط آنکه مورد حمایت و توجه قرار گیرد و از فراموشی نجات یابد.
نمدمالی یکی از هنرهای کهن منطقه کرمانشاه
کامران مقدم از فعالان حوزه صنایع‌دستی در خصوص ضرورت احیای صنایع‌دستی فراموش‌شده به‌ویژه نمدمالی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: هنرهای سنتی بخش جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی ملت‌ها هستند و اگر به درستی دیده و حمایت نشوند، به‌مرور زمان از حافظه اجتماعی پاک می‌شوند. نمدمالی به‌عنوان یکی از هنرهای کهن منطقه کرمانشاه، امروز در معرض خطر نابودی کامل قرار دارد و متأسفانه هیچ اقدام عملی مؤثری برای حفظ و احیای آن صورت نگرفته است.
وی با بیان اینکه نمدمالی صرفاً یک حرفه نیست بلکه نمادی از سبک زندگی و دانش بومی مردم این منطقه به شمار می‌رود، افزود: بسیاری از صنایع‌دستی ما مانند نمدمالی، زمانی نقش کلیدی در اقتصاد خانواده‌های روستایی داشتند اما به دلیل نبود بازار، ضعف حمایت دولتی و مهاجرت جوانان از روستاها، رو به فراموشی گذاشته‌اند.
نمدمالی در خطر از بین رفتن!
مقدم ادامه داد: در حال حاضر بیشتر نمدمالان استان سن بالایی دارند و شاگرد یا جانشینی برای انتقال تجربه به نسل جدید وجود ندارد. اگر همین روند ادامه یابد، در کمتر از یک دهه آینده این هنر به‌طور کامل از چرخه تولید و زندگی مردم استان حذف خواهد شد.
این فعال حوزه صنایع‌دستی، مهم‌ترین راهکار احیای نمدمالی را ایجاد انگیزه اقتصادی در تولیدکنندگان و نسل جدید دانست و گفت: تا زمانی که بازار فروش نباشد، هیچ هنرمندی در این شرایط دشوار ادامه مسیر نمی‌دهد. باید برای محصولات سنتی بازار دائمی و پایدار ایجاد شود تا تولید صرفه اقتصادی داشته باشد و نسل جدید به آن روی بیاورد.
وی با اشاره به گرانی مواد اولیه، نبود بیمه برای هنرمندان و فرسودگی ابزار کارگاه‌ها، تصریح کرد: شرایط امروز صنعتگران به‌گونه‌ای است که گاه برای تأمین ابتدایی‌ترین ابزار کار نیز با مشکل مواجه‌اند. پشم مرغوب بسیار گران شده و ابزار سنتی نیز دیگر به راحتی در بازار پیدا نمی‌شود.
مقدم خاطرنشان کرد: دستگاه‌های متولی مانند اداره کل میراث فرهنگی، سازمان فنی و حرفه‌ای، شهرداری‌ها و حتی دانشگاه‌ها باید نقش فعال‌تری در حوزه احیای صنایع‌دستی ایفا کنند. با ارائه آموزش تخصصی، اعطای تسهیلات، معرفی بازارهای داخلی و بین‌المللی و همچنین حمایت رسانه‌ای می‌توان این هنر را از ورطه فراموشی نجات داد.
وی در پایان تأکید کرد: نمدمالی تنها یک هنر نیست، بخشی از میراث فرهنگی مردم کرمانشاه است. اگر امروز به فکر حفظ و احیای آن نباشیم، فردا فقط در موزه‌ها و آرشیوها از آن یاد خواهد شد. نگاه ما به صنایع‌دستی باید از حالت نمادین و تشریفاتی خارج شود و به مرحله حمایت واقعی و عملی برسد.
روایت پیرمردی که صدای ضربه‌های نمد را دیگر نمی‌شنود
پیرمرد نمدمال کرمانشاهی که عمر خود را پای کارگاه کوچک نمدمالی‌اش در گذر رشیدی به سمت چال حسن خان کرمانشاه گذاشته و سال‌ها بی‌هیاهو و با عشق، پشم را ورز داده تا به نمدی برای زیرانداز، تن‌پوش و حتی دعاگاه بدل کند، این روزها کار و کاسبی‌اش رونقی ندارد. سکوت سنگینی بر فضای کارگاهش سایه انداخته؛ کارگاهی که زمانی ضرب‌آهنگ نمدکوبی‌اش در کوچه‌های قدیمی کرمانشاه طنین‌انداز بود.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با نگاهی حسرت‌بار به روزگار رفته، بر ضرورت احیای صنایع دستی فراموش‌شده به‌ویژه نمدمالی تأکید کرد و گفت: امروز جوان‌ها به واسطه زحمت زیاد دیگر سراغ این هنر نمی‌آیند و ما هم کم‌کم فراموش می‌شویم.
این نمدمال کرمانشاهی با اشاره به نقش نمد در زندگی گذشتگان افزود: زمانی نمد برای مردم همه‌کاره بود؛ از روانداز و زیرانداز گرفته تا کفش و کلاه. امروز اما نه کسی نمد می‌خواهد و نه کسی یاد گرفته آن را بسازد.
این نمدمال کهنسال، با بیان اینکه نبود حمایت، نبود بازار فروش و تغییر سبک زندگی مردم باعث فراموشی نمدمالی شده است، ادامه داد: اگر مسئولان به فکر نجات این هنرهای در حال انقراض نباشند، تا چند سال دیگر از نمدمالی فقط چند عکس در کتاب‌ها باقی خواهد ماند.
وی در پایان با اشاره به ظرفیت گردشگری فرهنگی کرمانشاه، از متولیان میراث فرهنگی خواست تا با حمایت‌های واقعی، آموزش جوانان و ایجاد بازار فروش، جان تازه‌ای به هنر نمدمالی ببخشند تا این میراث کهن برای نسل‌های آینده حفظ شود.
