خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مرجان سیف الدین: صدای برخورد آچار به طوقه و شر شر روغن روی زنجیر. همین آهنگ ساده، سکوت کوچه را در هم می‌شکند، آهنگی آشنا که همیشه نشانی از حضور دیرینه‌ی تعمیرکاران دوچرخه دارد پیرمردی که با دستمالی بر پیشانی، کنار مغازه‌ای کوچک یا پیاده‌رو، با مهارت پیچ‌ها را باز و بسته می‌کند.
تعمیرکاران قدیمی، بخشی از هویت محلات تاریخی هستند
تعمیرکاران محله‌های قدیمی شاید بالای ۵۰ سال سابقه کار دارند، تعدادی از مغازه‌ها به روز شدند، دوچرخه و اسکو تر، اسکیت و موتورسیکلت‌های لوکس و گران قیمت می‌فروشند.
هدیه نقوی، استاد تاریخ در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: مغازه‌ها و تعمیرکاران قدیمی، بخشی از هویت محلات تاریخی هر شهری هستند، نه فقط به خاطر خدمات ساده‌شان، بلکه یادآور خاطرات جمعی و سبک زندگی نسل‌هایی هستند که با دوچرخه بزرگ شدند و خیلی از آنها در تحولات تاریخی تأثیر گذار بودند.
وی افزود: در دهه‌های ۳۰ تا ۵۰ خورشیدی، دوچرخه‌ها نقش محوری در زندگی کارمندان، معلمان، پستچی‌ها و روزنامه‌فروش‌ها داشتند و چون جاده‌های خاکی «لگد خورده» و سفت شده بودند به سادگی می‌شد دوچرخه‌سواری کرد.
وی ادامه داد: دوچرخه در زمان قاجار از انگلستان وارد ایران شد که در ابتدا همه مردم نسبت به استفاده از آن تعجب و مقاومت می‌کردند.
وی با بیان اینکه تعداد ماشین و درشکه‌های شخصی بسیار کم و انگشت شمار بود به همین دلیل به مرور زمان دوچرخه در تمامی طبقات جامعه بخصوص قشر متوسط جامعه بیشتر مورد استفاده قرار گرفت.
نقوی با بیان اینکه قدیمی‌ترین روایت‌ها، پیدایش دوچرخه را به لئوناردو داوینچی نسبت می‌دهدادامه داد: دوچرخه واژه‌ای با ریشه‌ای یونانی« KYKLO » که بعدها در زبان لاتین به « BICYCLE » تبدیل شد، ترکیبی از دو دایره، نمادی از حرکت و زندگی.
اصفهان؛ شهری به رنگ دوچرخه
همیشه در اصفهان، شهر دوچرخه‌ها، رکاب‌زنی پررونق‌تر از هر جای دیگر بود، در سال ١٣٢٧، نزدیک به ١٢ هزار دوچرخه در شهر اصفهان پلاک شده بود و حدود ۲۰ هزار نفر گواهینامه دوچرخه سواری داشتند، در دهه ۴۰ دوچرخه سواران به یکی از معضلات اداره شهری در اصفهان تبدیل شدند و مشکلاتی را برای مسئولین به وجود آوردند. روزنامه نقش جهان در سال ١٣٢٥ در چند نوبت، دستورها و اطلاعیه‌های استانداری، شهربانی و فرمانداری نظامی اصفهان را برای محدودیت دوچرخه‌سواران اصفهانی منتشر کرد و از مردم خواست تا آنها را رعایت کنند. مثلاً اگر سه نفر سوار بر یک دوچرخه شده و یا بدون چراغ از پیاده روها عبور می‌کردند، از طرف فرمانداری نظامی به مأمورین مربوطه دستور داده شده است که متخلفین را تعقیب و به فرمانداری نظامی تحویل دهند.
سفرنامه «فرد ریچارد انگلیسی» که در اوایل سلطنت پهلوی مدتی را در ایران گذراند، تقریباً تنها سفرنامه خارجی است که به این پدیده به عنوان یک تفریح جدید در میدان نقش جهان اصفهان اشاره می‌کند: «در حال حاضر ورزشی که در این میدان به جای چوگان معمول می‌باشد دوچرخه‌سواری است. هنگام عصر میدان از صدای زنگ و بوق دوچرخه‌سواران که اغلب آنها شاگردان دکان‌های بازار بزرگ اصفهان هستند، پر می‌شود».
دوچرخه در قاب سینما و قصه‌ها
دوچرخه، همواره نقشی فراتر از یک وسیله نقلیه ساده در هنر، ادبیات و سینمای ایران و جهان داشته است.
امیرحسین شریفی، تهیه کننده سریال‌های تلوزیونی و سینما در این با ره گفت: فیلم‌هایی چون «دزد دوچرخه»، «نهایت سرعت» هر کدام نماد امید و معاش پس از جنگ در سینمای جهان شد.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: فیلم‌های ایرانی چون «دونده»، «روبان قرمز»، «خواب سفید» و «بچه‌های آسمان»، «دوچرخه»، «خط پایان» هم هر یک به‌گونه‌ای رازها و دشواری‌های یک زندگی ساده اما پرامید را، در سایه دوچرخه روایت می‌کنند.
این تهیه کننده که کارهایی چون «سیب سرخ هوا»، «ضیافت»، «آوازهای سرزمین من» و سریال‌هایی چون «مرد نقره ای»، «هشت بهشت» را در کارنامه کاری خود دارد در مورد جایگاه دوچرخه در سینمای ایران گفت: فیلم‌های ایرانی هم در نشان دادن دوچرخه بعنوان ابزار کار، پایگاه طبقاتی، امید، مبارزه، نشان از کودکی، حرکت، تلاش و زندگی روزمره از این موضوع مستثنی نبوده است.
وی از «بچه‌های آسمان» مجید مجیدی به عنوان یک فیلم تأثیرگذار که از دوچرخه به عنوان نشانه‌ای از کودکی، تلاش و شرایط سخت زندگی استفاده کرده است به نیکی یادمی کند، دوچرخه‌ای که در این فیلم ارتباط عاطفی و اقتصادی خانواده را به تصویر می‌کشد و در روایت داستان نقش مهمی دارد.
دوچرخه‌ها در انیمیشن‌ها و قصه‌های محبوب کودکان هم نیز همیشه نشانه‌ای از تلاش، تعلق خانوادگی یا جایزه‌ای آرزومندانه بوده است.
سینا سعید وزیری، فیلم نامه نویس شناخته‌شده‌ای است که آثار متعددی از جمله سریال‌های «آژانس دوستی»، «فاکتور هشت»، «قطار ابدیت»، «روزهای بی‌قراری»، «مرد نقره‌ای» و همچنین انیمیشن‌هایی چون «انصافی و اسرافی»، «نابغه‌های کوچک»، «سرزمین رویاها» و «من و پونی» را در کارنامه دارد.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره نقش دوچرخه در فیلم و انیمیشن‌ها توضیح داده است که جایگاه دوچرخه در آثار سینمایی و پویانمایی، به فیلمنامه و نوع روایت بستگی دارد اما به طور خاص برای کودکان، دوچرخه همیشه جاذبه و موقعیت ویژه‌ای دارد و آنان با شخصیت‌هایی که صاحب دوچرخه هستند یا از دوچرخه استفاده می‌کنند، همزاد پنداری می‌کنند.
سینا سعید وزیری ادامه داد: «کاکرو» در انیمیشن فوتبالیست‌ها با دوچرخه، کار و امرار معاش می‌کند و در انیمیشن «رکاب‌زنان کوهستان» محور داستان رقابت قهرمانی دوچرخه‌سواری است.
وی با اشاره به فیلم‌های ایرانی گفت: فیلم «سرو ناز» و «کلاه قرمزی» دوچرخه به عنوان جایزه مطرح می‌شود، و در سریال «قصه‌های مجید» پارکینگ پر از دوچرخه مدرسه، بازتابی از وضعیت اجتماعی، تاریخی و معماری شهر و جایگزینی دوچرخه به جای سرویس یا خودرو شخصی است.
این فیلم نامه نوبس با اذعان بر اینکه دوچرخه به هر بهانه‌ای در زندگی روزمره افراد است تصریح کرد: در صنعت فیلم و انیمیشن، کمتر به نقش دوچرخه به عنوان ابزاری برای «حفظ محیط زیست» پرداخته شده است و معتقد است فیلم‌سازان می‌توانند بر این موضوع به عنوان یک وسیله حمل‌ونقل پاک بیش از پیش پررنگ تعریف کنند.
هوای پاک و نشاط زندگی در شهرهای دوچرخه سوار
هلند، آمستردام، کپنهاگ و شهرهایی چون توکیو و پاریس، امروزه الگوی جهانی ترویج فرهنگ دوچرخه‌سواری‌اند. ده‌ها هزار کیلومتر مسیر ویژه، سهم بالای سفرهای شهری و زندگی سالم، این شهرها را به نمونه‌ای بارز برای جهانی پاک و شاداب‌تر تبدیل کرده است، از دهه ۷۰ میلادی با استفاده از دوچرخه و ترویج فرهنگ دوچرخه سواری، تلفات جانی و آلودگی هوا را کاهش دادند و به سالم‌ترین شهرهای جهان تبدیل شدند. اتفاقی که با یک برنامه بلند مدت به نتیجه رسید، این شهرها به خاطر زیرساخت‌های خوب دوچرخه‌سواری (جاده دوچرخه سواری در خیابان و بزرگراه‌ها)، فرهنگ دوچرخه‌سواری قوی و تسهیلات ویژه برای دوچرخه‌سواران (لاستیک و تعمیر) شناخته شده و هوای پاک دارند.
هر رکاب زنی نفسی تازه برای ریه انسان و زمین
آلودگی هوا به‌ویژه در کلان‌شهرها و مناطق صنعتی به یکی از بزرگ‌ترین معضلات بهداشت محیط، روان و سلامتی عمومی تبدیل شده است. عواملی مانند افزایش جمعیت، رشد چشمگیر استفاده از خودروهای شخصی، مصرف سوخت‌های آلاینده در صنایع و نیروگاه‌ها، و کمبود فضای سبز نقش مهمی در تشدید این بحران ایفا می‌کنند.
سالانه ۸ میلیون نفر به دلیل آلودگی هوا در جهان دچار مرگ زودرس شدند و آلودگی هوا دومین علت مرگ‌های ناشی از بیماری‌های غیر واگیر در جهان است و بر اساس آمارهای مختلف، سالانه بین ۳۰ تا ۵۰ هزار نفر در ایران به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.
امیر حسین جبار زاده، منخصص بیماری‌های داخلی گفت: آلودگی هوا موجب افزایش ابتلاء به بیماری‌های ریوی مانند آسم، برونشیت مزمن و بیماری مزمن انسداد، خطر حمله قلبی، سکته مغزی و بالا رفتن فشار خون، مرگ‌ومیر زودرس شده است.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: استفاده فراگیر از خودروهای شخصی، مصرف سوخت‌های فسیلی و آلاینده در صنایع، کمبود فضای سبز شهری و تثبیت گردوغبار و ناکافی بودن سیاست‌های تشویقی برای استفاده از حمل‌ونقل پاک و غیر موتوری در این زمینه دخیل است.
این متخصص که از دو چرخه برای امور روزانه خود بیشتر از خود رو استفاده می‌کند افزود: توسعه و بهبود حمل و نقل عمومی، اجرای سیاست‌های تشویقی و بازدارنده
برای کاهش استفاده از خودروهای شخصی و برنامه‌های آموزشی و اطلاع رسانی برای ارتقای فرهنگ سلامت محیط راهکارهای خوبی برای این موضوع است.
دوچرخه‌سواری، سبک زندگی سالم
افرادی که دوچرخه‌سواری را به عنوان بخشی از زندگی روزمره خود انتخاب می‌کنند، همواره به دنبال بهبود سلامت جسمی و روانی، کاهش آثار منفی بر محیط زیست و افزایش تعامل اجتماعی هستند. این سبک زندگی بر پایه سادگی، پایداری و احترام به طبیعت بنا شده است.
شایسته دیناروند، عضو یکی از تشکل‌های غیردولتی فعال در حوزه محیط زیست، در این باره گفت: دوچرخه‌سواران به دنبال راهی برای کاهش استفاده از خودروهای شخصی و افزایش تحرک بدنی هستند که این انتخاب نه تنها به کاهش ترافیک و آلودگی هوا کمک می‌کند، بلکه موجب افزایش شادی و رضایت فردی نیز می‌شود.
وی افزود: دوچرخه‌سواری با کاهش آلودگی و ترافیک و نیز تشویق مردم به فعالیت بدنی، کیفیت زندگی و سلامت عمومی جامعه را ارتقا می‌بخشد.
دیناروند با تأکید بر اینکه ترویج فرهنگ دوچرخه‌سواری به افزایش مسئولیت‌پذیری اجتماعی در قبال محیط زیست هم منجر می‌شود، ادامه داد: ایجاد شهرهای سالم و قابل زیست با راه‌اندازی مسیرهای استاندارد دوچرخه‌سواری و لحاظ کردن سیاست‌های تشویقی پایدار علاوه بر جذب گردشگر، به رونق کسب‌وکارهای محلی و پویایی اقتصادی شهر نیز کمک می‌کند.
وی همچنین بیان کرد: در سال‌های اخیر اقدامات مؤثری نظیر برنامه‌های فرهنگی و آموزشی، کمپین‌هایی مانند سه‌شنبه‌های بدون خودرو، ایستگاه‌های دوچرخه‌سواری خانوادگی و تعیین جاده‌های مخصوص دوچرخه انجام شده است اما کافی نیست.
وی ادامه داد: بر فرض مثال اگر همین کمپین‌های روزهای بدون استفاده از دوچرخه بسیار تبلیغ شود و یا استانداری‌ها منابع تشویقی را برای کارمندان اداراتی که از دوچرخه استفاده کنند را افزایش دهد ما هم در دراز مدت می‌توانیم تبدیل به کشوری تأثیر گذار در هوای سالم باشیم.
وی خاطرنشان کرد: توسعه زیرساخت دوچرخه‌سواری در ایران، مسیرهای اختصاصی، ایستگاه‌های اشتراکی، خدمات فرهنگی و کمپین‌های تشویقی فعال هستند، اما کمبود فرهنگ‌سازی گسترده، نگاه کوتاه مدت به حمل‌ونقل پاک، ضعف در سیاست‌های تشویقی و نبود مدیریت یکپارچه همچنان از موانع اصلی پیشرفت این حوزه محسوب می‌شوند.
رکاب زنی در ایران زیر یک درصد
با اینکه دوچرخه در حافظه و هویت شهری ایران سهم قابل توجهی داشته، سهم سفر با دوچرخه در این کشور زیر یک درصد است یعنی تنها حدود ۲۰ درصد جمعیت کشور مالک دوچرخه هستند و استفاده از آن، اغلب محدود به اوقات فراغت و تفریح کوتاه‌مدت است، بر اساس آمار رسمی، این در حالی است که در کشورهای اروپایی پیشرو مانند هلند ۲۷ درصد سفرهای شهری و ۲۵ درصد سفرهای کاری با دوچرخه انجام می‌شود. (از ۱۶ میلیون نفر جمعیت ۱۳ میلیون نفر دوچرخه سوار هستند) و در برخی شهرهای دوچرخه دوست جهان سهم استفاده از دوچرخه در بسیاری از شهرها حتی به ۵۰ درصد نیز می‌رسد و در سطح استانداردهای بین‌المللی در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، سهم دوچرخه در جابه‌جایی شهری معمولاً ۷ تا ۳۰ درصد، در شهرهای متوسط و کوچک تا ۴۰ درصد در نمونه‌های برتر مثل آمستردام و کپنهاگ است
باید گفت، دور از شعار و آمار، سخنرانی‌ها و همایش‌های آن چنانی در مورد آلودگی هوا که می‌شود با هزینه آنها جاده‌های مخصوص دوچرخه سواری راه اندازی کرد، دوچرخه‌سواری یکی از مؤثرترین، ساده‌ترین و در دسترس ترین راه‌ها برای کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی و ساخت آینده‌ای پایدارتر برای شهرها و نسل‌های آینده است.
توسعه زیرساخت‌های مرتبط با دوچرخه، آموزش مردم و حمایت دولتی و خصوصی کلیدهای موفقیت این مسیر محسوب می‌شوند و شاید باز هم بشود ساعتی نشست و تماشا کرد که در سایه مسجدها و پل‌های تاریخی، جایی که تعمیر دوچرخه، بخشی از شعر و روایت محله‌ها باقی مانده است، دوچرخه، هنوز در حاشیه مسجدهای کهن و پل‌های تاریخی، جایی کنار دیوارهای آجری پارک شده است، نه فقط برای طی مسافت، که برای زنده نگه داشتن قصه مردان صبوری که با یک آچار و جعبه روغن، چرخ زندگی محله را به گردش درمی‌آورند. شاید رمز پایداری شهرها همین اصوات قدیمی است؛ اصواتی که هنوز در کوچه‌های شهر، پژواکی از گذشته و امید به آینده دارند.
