موج آب‌های خلیج فارس در فلات مرکزی؛ زاینده‌رود از بند صنایع رها می‌شود
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- ندا سپاهی: وعده‌ای که سال‌ها در کویر تشنه فلات مرکزی ایران طنین‌انداز بود، سرانجام رنگ واقعیت به خود گرفت. از امروز پالایشگاه اصفهان به‌عنوان پیش‌قراول صنایع بزرگ این استان با قطع برداشت آب از زاینده‌رود به آب شیرین‌شده خلیج‌فارس متصل می‌شود.این لحظه نه‌تنها نقطه عطفی برای مدیریت منابع آبی در ایران بلکه نویدبخش امیدی تازه برای احیای زاینده‌رود، این شریان حیاتی فلات مرکزی و توسعه پایدار در قلب ایران است.
روایت رؤیای آب از خلیج‌فارس تا فلات مرکزی ایران
پروژه انتقال آب از خلیج‌فارس به فلات مرکزی ایران، یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های زیرساختی کشور، با هدف تأمین آب پایدار برای هفت استان کم آآب از جمله اصفهان طراحی شده است. این ابرپروژه که با فناوری پیشرفته اسمز معکوس (RO) آب شور دریا را به آب شیرین تبدیل می‌کند، نه‌تنها نیازهای شرب و صنعت را تأمین می‌کند بلکه با کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی و رودخانه‌هایی مانند زاینده‌رود گامی اساسی در جهت مدیریت بحران کم‌آبی برمی‌دارد.
این پروژه که از امروز در اختیار صنایع بزرگ اصفهان قرار می‌گیرد آب نمک‌زدایی شده خلیج‌فارس را از طریق خط لوله‌ای به طول حدود ۷۸۰ کیلومتر ابتدا به صنایع نفتی شمال استان اصفهان و سپس صنایع فولادی منتقل می‌کند. این خط که از بندرعباس آغاز شده توانایی انتقال ۷۰ میلیون مترمکعب آب در سال به صنایع اصفهان را دارد.
طرح تأمین آب صنعت استان اصفهان از خلیج فارس از اواخر سال ۱۳۹۸ با هدف گزینه‌یابی نقاط آبگیری، نمک‌زدایی و سامانه انتقال آب در دست مطالعه بود. در راستای این مطالعات، گزینه‌های متعددی در غرب و شرق خلیج‌فارس بررسی شد. هدف، کوتاه‌تر کردن مسیر انتقال آب در غرب خلیج‌فارس و استفاده از زیرساخت‌های موجود طرح در حال اجرای «تأمین و انتقال آب خلیج‌فارس به صنایع جنوب شرق کشور» بود.
حسن روحانی رئیس‌جمهور پیشین ایران در ۲۵ دی ۱۳۹۹ در پی درخواست استاندار اصفهان مبنی بر «صدور مجوزها و زیرساخت‌های طرح انتقال آب خلیج‌فارس به این استان» طی نامه‌ای دستور اقدامات لازم برای ادامه خط لوله آب خلیج‌فارس به اصفهان را صادر کرد.
امکان تأمین ۷۰ میلیون مترمکعب در فاز نخست برای اصفهان فراهم شد
عملیات اجرایی خط سوم (خلیج‌فارس) از اواخر اسفند ۱۳۹۹ برای اصفهان آغاز شد. این خط مجوز برداشت، نمک‌زدایی و انتقال ۱۴۵ میلیون مترمکعب آب به فلات مرکزی را دارد، از این میزان، اصفهان امکان انتقال ۷۰ میلیون مترمکعب آب به صنایع خود را از امروز فراهم کرده است.
فرهاد قادریان مدیرعامل شرکت تأمین آب اصفهان (آب صفه) به خبرنگار مهر می‌گوید: خط انتقالی که از امروز راه‌اندازی شده، توانایی انتقال ۷۰ میلیون مترمکعب آب را دارد اما میزان مصرف واقعی آب به تقاضای صنایع اصفهان بستگی دارد.
وی می‌افزاید: هم اینک یکی از صنایع استان پیش‌قدم شده و از امروز برداشت خود از زاینده‌رود را قطع می‌کند اما سایر صنایع بزرگ برای استفاده از این ظرفیت نیاز به حمایت دارند ضمن اینکه اعمال قوانینی که بر الزام صنایع بر استفاده از آب‌های نامتعارف و دریا تاکید می‌کند، ضروری است.
استاندار اصفهان: انتقال آب دریا گامی برای احیای زاینده‌رود است
افتتاح فاز نخست انتقال آب خلیج‌فارس به صنایع اصفهان، نقطه آغاز سفری طولانی برای تأمین آب پایدار فلات مرکزی است.
آنطور که مهدی جمالی‌نژاد استاندار اصفهان می‌گوید: این طرح به هیچ عنوان برای توسعه صنایع آب‌بر جدید نیست بلکه گامی برای مدیریت منابع موجود و احیای زاینده‌رود است.
وی می‌افزاید: در روزهای آتی، صنایع جنوب استان نیز به این خط متصل خواهند شد و برداشت آن‌ها از زاینده‌رود به صفر خواهد رسید.
فاز نخست پروژه تأمین آب صنایع اصفهان از دریا (خلیج فارس) در حالی امروز به بهره برداری می‌رسد که فاز دوم این پروژه که از دریای عمان آب را به فلات مرکزی منتقل می‌کند، هنوز در مراحل اولیه است.
پیدا و پنهان فاز دوم پروژه انتقال آب دریا به اصفهان
آنطور که قادریان مدیرعامل شرکت تأمین آب اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید هدف این فاز عملیاتی کردن تخصیص ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب از وزارت نیرو تا سال ۱۴۰۶ است که در مرحله نخست ۲۳۰ میلیون مترمکعب آن نمک‌زدایی شده و مستقیم به اصفهان منتقل خواهد شد.
وی خاطرنشان می‌کند: این پروژه نیز در حال اجراست و متوقف نشده است؛ مراحل آزادسازی مسیر و بازگشایی آن به اتمام رسیده و عملیات لوله‌گذاری توسط چهار پیمانکار فعال در حال انجام است.
به گفته مدیرعامل شرکت تأمین آب صفه، مسائل زیست‌محیطی فاز دوم نیز رفع شده و حدود دو ماه پیش معاونت دریایی سازمان محیط‌زیست محل جدید نقطه آبگیر پروژه را به‌صورت مکتوب تأیید کرده است، به دلیل برخی ملاحظات اجتماعی، نقطه آبگیر در سواحل مکران جابه‌جا شد. استانداران دو استان و تیم محیط زیست نقطه نهایی را تأیید کرده‌اند و عملیات اجرایی در مسیر ادامه دارد.
از رونق اقتصادی تا نگرانی‌های زیست محیطی
این پروژه مزایای چشمگیری برای مناطق کم‌آب فلات مرکزی به همراه دارد. تأمین آب پایدار برای صنایع بزرگ اصفهان به کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی و زاینده‌رود منجر می‌شود. این امر نه‌تنها به احیای این رودخانه کمک می‌کند بلکه برخی کارشناسان نیز معتقدند از فرونشست زمین و تخریب محیط زیست ناشی از برداشت بی‌رویه آب جلوگیری می‌کند.
از سوی دیگر موافقان پروژه انتقال آب دریا به فلات مرکزی می‌گویند این طرح ارزش افزوده بالایی برای صنایع ایجاد می‌کند و مطالعات نشان داده که انتقال آب به مجتمع‌های صنعتی و معدنی در مرکز و جنوب شرق ایران، اقتصادی‌تر از انتقال مواد معدنی به سواحل است. این پروژه همچنین با ایجاد فرصت شغلی، به توسعه اقتصادی منطقه و از تنش‌های اجتماعی ناشی از کمبود آب و یا طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای داخل کشور جلوگیری می‌کند.
به رغم مزایای متعدد اما نگرانی‌های زیست‌محیطی همچنان در پروژه انتقال آب دریا به فلات مرکزی خودنمایی می‌کند؛ تخلیه پساب شور ناشی از فرآیند نمک‌زدایی و شیرین‌سازی به خلیج‌فارس می‌تواند به اکوسیستم دریایی آسیب برساند. برای کاهش این اثرات اگرچه طراحان پروژه اقداماتی نظیر انتقال پساب به آب‌های آزاد دریای عمان و جابه‌جایی نقطه آبگیر در سواحل مکران را انجام داده‌اند و یا سازمان محیط زیست نیز الزامات سختگیرانه‌ای برای عمق برداشت آب و دفع پساب تعیین کرده تا آسیب به اکوسیستم به حداقل برسد اما با این حال، منتقدان تأکید دارند که این پروژه باید به‌عنوان آخرین راهکار برای مقابله با کم‌آبی در نظر گرفته شود و مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی و صنعت، اولویت اصلی باشد.
از سوی دیگر هزینه‌های بالای اجرای پروژه که رقمی بین ۵۰ هزار تا ۱۳۰ هزار میلیارد تومان برای فازهای اول و دوم برآورد شده و مصرف انرژی زیاد در فرآیند شیرین‌سازی و انتقال، از دیگر نگرانی‌هاست.
با این حال، حامیان طرح معتقدند که در شرایط بحران کم‌آبی و کاهش ۵۰ میلیمتری میانگین بارش‌های استان، این پروژه برای جلوگیری از مهاجرت و تخلیه مناطق مرکزی ضروری است.
شمهدی طغیانی، نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه این پروژه تنها بخشی از پازل احیای زاینده‌رود است، می‌گوید: این انتقال آب همه کار نیست و بخش کوچکی از کلان پروژه احیای زاینده‌رود آن هم در حد بخشی از برداشت صنعت است.
راهی طولانی برای احیای زاینده‌رود در پیش است
به گزارش مهر، بهره برداری از فاز نخست طرح انتقال آب دریا به اصفهان آغاز یک راه است زیرا مسیر طولانی و پر پیچ و خمی که به احیای زاینده‌رود می‌رسد نیازمند مدیریت چندوجهی منابع آب بوده و مستلزم اصلاح الگوی مصرف بخش کشاورزی و در کنار آن تکمیل پروژه‌های تأمین آب استان است و از سوی دیگر فاز دوم این پروژه که آب را از دریای عمان تأمین می‌کند، هنوز پیشرفت چندانی نداشته و نیازمند سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی بیشتری است.
با وجود این، می‌توان گفت انتقال آب خلیج‌فارس به فلات مرکزی، نه‌تنها یک پروژه مهندسی بلکه نمادی از اراده جمعی برای غلبه بر بحران کم‌آبی بوده است زیرا این طرح با وجود چالش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی، امیدی تازه در دل کویر کاشته است.
ندای آب از ۹۰۰ کیلومتر دورتر از دیار نصف جهان، نوای امیدی است که از سواحل خلیج‌فارس به قلب ایران می‌رسد. اما برای پایداری این امید، نیاز به مدیریت هوشمندانه، نظارت دقیق زیست‌محیطی و همکاری همه‌جانبه میان دولت، صنایع و مردم است.
زاینده‌رود، این رگ حیات فلات مرکزی در انتظار روزی است که دوباره با قدرت جریان یابد و این پروژه تنها یکی از گام‌های این مسیر طولانی است.
