خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – پروانه شیری: با فرارسیدن ماه محرم، خراسان شمالی رنگ و بوی دیگری به خود می‌گیرد؛ هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری، زنجیرزنی، علم‌کشی، اطعام و پختن غذای نذری، نخل‌گردانی و… از جمله مراسمی است که در شهرها و روستاهای این استان و در بین اقوام مختلف تات، کرد، ترک، فارس و ترکمن با شور و شعوری خاص برگزار می‌شود؛ مراسمی که تجلی وحدت، ایمان و عشق بی‌پایان به سیدالشهدا (ع) است.
انتقال ارزش‌های اسلام به نسل‌های آینده
حسین علیپور یکی از شهروندان اهل سنخواست که سال‌های مدیدی است در ماه محرم نذر خود را با قربانی کردن گوسفند ادا می‌کند، می‌گوید: ما اسلام را از امام حسین (ع) داریم، بنابراین باید ارزش‌های اسلامی را همواره گرامی بداریم و با برگزاری مراسم عزاداری، این ارزش‌ها را به فرزندان و نسل‌های آینده منتقل کنیم.
او پوشیدن لباس سیاه، سینه‌زنی، زنجیرزنی، نوحه‌خوانی، برپایی هیئت‌های عزاداری، شام غریبان و پخت غذاهای نذری را از رسومات منطقه سنخواست می‌داند و می‌افزاید: در ایام محرم، علاوه بر اطعام در تکایا، غذاهای نذری هم در خانه‌ها و مساجد پخته و در میان عزاداران توزیع می‌شود.
یکی دیگر از اهالی شهرستان جاجرم نیز می‌گوید: سینه‌زنی، زنجیرزنی، نوحه‌خوانی، مرثیه‌سرایی و نخل‌گردانی از جمله بارزترین رسومات عزاداری در دسته‌ها و هیئت‌های مختلف این شهرستان است.
عشق به امام حسین (ع) بزرگ و کوچک نمی‌شناسد
یکی از اهالی روستای خراشا در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: عشق به امام حسین (ع) بزرگ و کوچک، پیر و جوان نمی‌شناسد. با شروع محرم، هر کسی سعی می‌کند به نوعی ارادت خود را به امام حسین (ع) و اهل بیت ابراز کند؛ ارادتی که در روستای خراشا با حال و هوایی خاص نمود پیدا می‌کند.
بنی‌هاشم اظهار می‌کند: آئین عزاداری در محرم ریشه در اعتقادات تمام خانواده‌های روستاهای این منطقه، به ویژه خراشا دارد. هر یک از مردم این منطقه، حتی اگر در دورترین نقطه جغرافیایی هم باشند، تلاش می‌کنند تا در این مراسم شرکت کنند. این حضور عظیم و دیدنی، نشان از عشقی دارد که در دل و باور مردم ریشه دوانده است.
نخل‌گردانی در جاجرم؛ آئینی ۴۰۰ ساله در میراث معنوی ایران
هر سال آئین نخل‌گردانی با حضور هزاران نفر از عزاداران در شهرستان جاجرم برگزار می‌شود. حسن محمدیان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر در جاجرم می‌گوید: در محرم، همه در کنار هم با عشق، نخل عزای امام حسین (ع) را بر دوش می‌گیرند و «یا حسین» گویان حرکت می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: این آئین یکی از رسوم ویژه و مشهور عزاداری امام حسین (ع) در خراسان شمالی است که در فهرست میراث معنوی ملی به ثبت رسیده است.
او می‌افزاید: همزمان با عاشورا، گردشگران زیادی برای دیدن این مراسم به جاجرم می‌آیند. در روز عاشورا، هیئت‌ها و دسته‌های زنجیرزنی با نظمی خاص در حسینیه بزرگ جاجرم گردهم می‌آیند و از هر هیئت یک نفر چند دقیقه‌ای نوحه‌خوانی می‌کند و دیگران به سینه و زنجیر می‌زنند.
به گفته وی، پیش از عزاداری، مردم جاجرم بر اساس سنتی چند صد ساله، دو نخل چوبی و فلزی را در میدان حسینیه این شهر برپا می‌کنند و آن را با پارچه‌های سیاه و سبز متبرک به اسامی امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) می‌پوشانند. ده‌ها نفر در حمل این نخل‌ها مشارکت می‌کنند و پس از ورود نخل‌ها به میدان، حرکت آن‌ها سرعت می‌گیرد. عزاداران پشت سر نخل‌ها حرکت می‌کنند و سپس نخل‌ها را دور میدان می‌چرخانند. در نهایت، نخل‌ها در محل‌هایی مخصوص بر زمین گذاشته می‌شوند و مردم به سوی بقعه «خواجه مهزیار» از یاران خاصه امام رضا (ع) حرکت می‌کنند.
محمدیان معتقد است آئین نخل‌گردانی در جاجرم بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارد و سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار معنوی کشور ثبت شده است.
سینه زنی «حسن – حسین» در روستاهای بجنورد
یکی از اهالی روستای گِلی به خبرنگار مهر می‌گوید: از زمان‌های بسیار قدیم، در تاسوعا و عاشورا یا حتی از اول محرم، جوانان با مدیحه‌سرایی به در خانه‌ها می‌روند و نذورات را جمع‌آوری می‌کنند.
وی می‌افزاید: پس از جمع‌آوری نذورات، اهالی علم را به صحن مسجد حمل می‌کنند. یک نفر علم را نگه می‌دارد و بقیه با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی، دور آن می‌چرخند. در بندهای آخر نوحه، عده‌ای با صدای بلند «حسن» و گروهی دیگر «حسین» می‌گویند. این نوع سینه‌زنی به «حسن – حسین» مشهور است.
یک متولی امور مساجد نیز می‌گوید: در روستای سپیدان، علم‌گردانی به همراه نوحه‌سرایی انجام می‌شود. علم را مقابل هیئت سینه‌زنی حرکت می‌دهند و به در منازل می‌برند. صاحب خانه نیز کمک نقدی یا کالا به هیئت می‌دهد تا صرف عزاداری شود.
وی می‌افزاید: در روستاهای بدرانلو و تیمورتاش از توابع بجنورد نیز در دهه اول محرم، مراسم شبیه‌خوانی ائمه (ع) در میدان روستا یا صحن تکایا اجرا می‌شود.
حرکت چرخشی هیئت شبیه‌خوانی در میان روستاها
حسن اسعدی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه می‌گوید: در روستاهای کِرَف، خراشا، جربت و شهر سنخواست، چند روز پیش از محرم، مساجد و حسینیه‌ها را نظافت و علم‌ها را گردگیری می‌کنند. این علم‌ها که چندین متر ارتفاع دارند، با پارچه و روسری‌های نذری تزئین می‌شوند.
وی توضیح می‌دهد: برای عزاداری و اطعام، بزرگان روستا کمک‌های مردمی جمع می‌کنند. مراسم از شب اول محرم آغاز می‌شود و همه مردم مشارکت می‌کنند. حتی اهالی روستا که در شهرهای دیگر ساکن هستند، به منطقه بازمی‌گردند تا در این مراسم شرکت کنند.
به گفته وی، اگرچه شبیه‌خوانی در گذشته در بیشتر روستاها اجرا می‌شد، اما امروزه تنها در خراشا اجرا می‌شود. گاهی هیئت شبیه‌خوانی به صورت چرخشی میان روستاهای خراشا، جربت، سس‌خواست و کِرَف اجرا می‌شود. هر شب از دهه اول محرم به یکی از شهدای کربلا اختصاص دارد.
اسعدی بیان می‌کند: حضور بانوان نیز جایگاه ویژه‌ای دارد؛ آن‌ها نذری‌ها را در خانه و مساجد مهیا کرده و بین عزاداران توزیع می‌کنند.
وی اظهار می‌کند: علاوه بر تبلیغ اندیشه قیام امام حسین (ع)، در این آئین‌ها ضرورت پاسداشت کربلا و جایگاه محرم برای روشنگری نسل‌ها تبیین می‌شود.
این پژوهشگر در پایان می‌افزاید: بسیاری از مردم از همین حالا برای پیاده‌روی اربعین آماده می‌شوند و مراسم عزاداری در روزهای تاسوعا و عاشورا با شکوه خاصی برگزار شده و تا شام غریبان ادامه دارد.
