محرم در مازندران؛ طنین «یا حسین» عالم را عزاخانه کرده است
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها -سمانه قلی‌پور: کوچه‌ها سیاه‌پوش می‌شوند و خانه‌ها بوی نذری و دلتنگی می‌گیرند. اینجا مازندران است؛ دیاری که محرم برایش فقط یک ماه نیست، یک عهد است… عهدی عاشقانه با حسین (ع).
آغاز ماه عزا؛ بیداری دل‌ها
نوای ماه محرم آمد، دوباره دل بی‌قراره»، از بلندگوهای تکایا بلند می‌شود. صدای سنج و طبل که در دل سکوت شب می‌پیچد، خواب از چشم‌ها میبرد. بچه‌ها دنبال دسته‌های عزاداری راه می‌افتند، پیرزن‌ها اشک‌ریزان قاب عکس‌های شهدا را بیرون می‌گذارند، و مردها آماده برپایی علم و پرچم می‌شوند.
روزهای محرم در مازندران اهمیت ویژه‌ای دارد و با آئین‌های خاصی همراه است. از ابتدای این روز، مردم با برافراشتن علم‌ها و بیرق‌های سیاه، فضای شهرها و روستاها را عزادار می‌کنند. مراسم افتتاحیه محرم در بسیاری از حسینیه‌ها برگزار شده و با تلاوت قرآن، سخنرانی‌های مذهبی و نوحه‌خوانی همراه است. همچنین، دسته‌های عزاداری منظم در خیابان‌ها حرکت کرده و نوای «یا حسین» در کوچه‌ها و میدان‌ها طنین‌انداز می‌شود. پخت و توزیع نذری‌های محلی نیز از این روز آغاز می‌شود تا حس همدلی و برادری میان مردم بیشتر زنده بماند. شب اول محرم نیز با برگزاری مراسم روضه‌خوانی و مداحی تا پاسی از شب، شور حسینی را در دل‌ها تازه می‌کند.
در روستاهایی چون جورسرا، کچپره، لفور، دودانگه، چمستان، سواکده و نوده، هنوز هم محرم را با تمام آداب اصیلش زنده نگه داشته‌اند. جوانان از شب اول محرم، با نیت پاک، در حسینیه‌ها جمع می‌شوند، گاهی تا سحر، پای روضه می‌نشینند.
آئین‌های بومی؛ پیوند سنت و عشق
یکی از رسوم دل‌نشین در مازندران، برپایی دسته‌های بومی عزاداری با نوحه‌های مازنی است. مداحان محلی با لهجه شیرین و سوز جان‌سوز می‌خوانند: «یاره‌سی وه خونه / دل پره‌س ز غصه…»
این نوحه‌ها که از دل مردم و برای دل مردم است، از نسل‌های گذشته به یادگار مانده و هنوز اشک بر گونه‌ی پیرمردها و جوانان جاری می‌کند.
در بسیاری از مناطق، نخل‌گردانی، طوق‌گردانی و مشعل‌گردانی در شب‌های خاصی مثل تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود. مردم با اشک و اندوه، به یاد پیکر بی‌سر حسین، تابوتی نمادین را در میان کوچه‌ها می‌گردانند.
نذرهای بی‌ریا؛ مهمان سفره حسین بودن
در مازندران، نذری تنها یک غذا نیست؛ یک رسم است، یک قول. زنان از صبح زود پای دیگ‌های بزرگ «قیمه نذری»، «آش شب تاسوعا»، یا «شیر برنج عزاداری» می‌ایستند. پسرها دیگ‌ها را هم می‌زنند، و پیرمردها ذکر می‌گویند. غذا با دعا و صلوات پخته می‌شود، و در سکوت احترام، در خانه‌ها پخش می‌شود.
در برخی روستاها، غذایی خاص به نام شیر نذری یا شله‌مشهدی نیز پخته می‌شود که تنها در شب عاشورا پخش می‌گردد.
عاشورا؛ اوج حماسه، نقطه اتصال دل‌ها
در روز عاشورا، مازندران سراسر در سکوتی سنگین فرو می‌رود. حتی پرنده‌ها هم آهسته‌تر پر می‌زنند. مردم با پای پیاده، از مسافت‌های دور، در دسته‌های عزاداری شرکت می‌کنند. علم‌ها بلندتر، اشک‌ها جاری‌تر، و صداها شکسته‌تر می‌شود.
در بسیاری از مناطق، بعد از نماز ظهر عاشورا، مراسم نماز عشق به یاد نماز خونین امام حسین (ع) با جماعت برگزار می‌شود.
و این‌گونه است که در مازندران، محرم فقط یک فصل نیست؛ یک جریان است. جریانی که در جان مردم جاری‌ست. از روستاهای کوچک گرفته تا شهرهای بزرگ، هر جا نام حسین (ع) باشد، دل‌ها می‌تپد، علم‌ها می‌لرزد، و بغض‌ها می‌ترکد….و امسال، باز هم با اولین شب محرم، صدای یک ناله مشترک از دل جنگل، دریا، و کوه بلند می‌شود: یا حسین.
زمزمه لالایی‌های محلی برای علی‌اصغر (ع)
در برخی روستاها و شهرهای مازندران، مادران هنگام حضور در مراسم شیرخوارگان، با زبان مازنی برای حضرت علی‌اصغر (ع) لالایی می‌خوانند. این لالایی‌ها اغلب با مضامین دلسوزی، عطش، غربت و مادرانگی همراه است و به مراسم حال و هوایی کاملاً احساسی و بومی می‌بخشد.
مثلاً زمزمه‌هایی با مضمون: «بِرارِ حسین، بخو و خُشی / مِه دِل پُر غصه و تَشی…»
بستن «تبرک‌پارچه» به دست نوزادان
در برخی مناطق مانند بهشهر، نکا، و سوادکوه، مادران پارچه‌های سبز یا مشکی که به مجلس روضه برده شده یا به ضریح امام‌زاده‌ای تبرک شده‌اند را به دست یا گهواره نوزادان می‌بندند. این کار نوعی نذر خاموش است برای سلامت و ایمان فرزند.
نذرهای خاص مادرانه
در مازندران، نذری‌هایی ویژه از سوی مادران ادا می‌شود. برای مثال، برخی مادران نذر می‌کنند که تا سال آینده کودک خود را هر شب جمعه به روضه‌خانگی ببرند یا لباس مخصوص حضرت علی‌اصغر (ع) برای نوزادان دیگر بدوزند و اهدا کنند.
گهواره‌گردانی نمادین
در برخی مناطق مثل قائم‌شهر و آمل، گهواره کوچکی که نمادی از علی‌اصغر (ع) است را با پارچه سبز و نماد تیر سه‌شعبه تزئین کرده و در مراسم می‌گردانند. مردم پارچه‌های متبرک و نذری به آن می‌بندند و در پایان، دعای جمعی برای فرزندان و نسل آینده خوانده می‌شود.
مراسم ختم صلوات برای کودکان حاضر در مجلس
در برخی شهرها، در پایان مراسم شیرخوارگان، دعای دسته‌جمعی و ختم صلوات برای عاقبت‌به‌خیری نوزادان انجام می‌شود. خانواده‌ها باور دارند این صلوات‌ها سپری برای محافظت از فرزندشان در طول زندگی خواهد بود.
در شهرهایی مثل شیرگاه، آلاشت و زیرآب، مردم گهواره‌ای تزیین‌شده با پارچه‌های سبز و سیاه را داخل حیاط بقعه‌های متبرکه می‌چرخانند. در حین گهواره‌گردانی، مادران کودک خود را برای دقایقی در گهواره قرار می‌دهند و نذر و نیاز می‌کنند. این گهواره نمادین، به عنوان «گهواره علی‌اصغر» شناخته می‌شود.
کُرسی‌نشینی مادران در نکا و بهشهر
در برخی مناطق شرق مازندران، مراسم شیرخوارگان در حسینیه‌های کوچک یا خانه‌ها برگزار می‌شود و مادران دور کرسی می‌نشینند، کودک را در بغل گرفته، به شکل دسته‌جمعی صلوات می‌فرستند و نذر خوانی می‌کنند. آئینی بسیار صمیمی و زنانه است که نوعی «روضه مادرانه» به حساب می‌آید.
در برخی شهرهای مازندران، دقیقاً هنگام اذان ظهر در روز شیرخوارگان، جمعی از مادران دعا و صلوات خاصی را همزمان با اذان می‌خوانند و رو به قبله، کودکان خود را بالا می‌گیرند. این حرکت نماد تسلیم و عهد با حضرت حسین (ع) است که فرزند خود را همان‌گونه که رباب داد، به راه حق می‌سپارند.
