به گزارش اکوایران، در روزهای اخیر، انتشار تصویری در فضای مجازی و مقایسه‌ی وضعیت آبی سه دریاچه مهم منطقه (ارومیه، وان، سوان) ، سوالاتی را درباره علل خشکی دریاچه ارومیه در برابر پایداری نسبی دو دریاچه دیگر ایجاد کرده است. سه دریاچه از نظر وسعت، عمق و موقعیت جغرافیایی متفاوت هستند؛ دریاچه سوان شیرین است و در کوهستان قرار گرفته و دریاچه ارومیه و وان شور هستند. علاوه بر این عمق دو دریاچه دیگر از دریاچه ارومیه بسیار بیشتر است (وان 450 متر، سوان 80 متر و ارومیه 16 متر) و همین مساله بر پایداری بیشتر آنها اثرگذار است. با این وجود هر سه دریاچه در سال‌های اخیر دست‌خوش تغییرات اقلیمی، خشکسالی و افزایش دما شدند و در نتیجه مساحت آنها کاهش پیدا کرده است. هر سه کشور اقداماتی را برای جلوگیری از روند کاهش سطح آب انجام داده‌اند، برای نمونه کشور ترکیه در سال 2022 این دریاچه را منطقه‌ای حفاظت شده اعلام کرد، درحالی که دریاچه ارومیه از سال 1346 منطقه حفاظت شده است. با این وجود عاملی که دریاچه ارومیه را با وجود تشکیل کارگروه‌های متعدد بیش از وان و سوان درگیر خشکی کرده است، توسعه غیر اصولی در زمینه حفر چاه‌های غیر مجاز (75 هزار حلقه)، سدسازی (74 سد) و کشاورزی است. عواملی که تمامی برنامه‌ها را به بن‌بست رساند.
دریاچه سوان –ارمنستان
دریاچه سوان یک دریاچه آب شیرین است که به صورت حوضچه‌ای محصور در یک منطقه کوهستانی قرار گرفته است. مساحت این دریاچه هزار و 360 کیلومتر مربع و حداکثر عمق آن بیش از 80 متر است. آب این دریاچه از طریق رودخانه هرازدان به دریای خزر می‌ریزد و توسط 28 رودخانه و نهر نیز تغذیه می‌شود. بیشتر آب این دریاچه از طریق تبخیر از دست می‌رود. اما آنچه منجر به کاهش غیرطبیعی سطح آب این دریاچه شده است، ساخت نیروگاه‌های برق آبی بوده است. برداشت بی‌رویه آب از این دریاچه منجر به افت 20 متری سطح آب آن و از دست رفتن 40 درصد از حجم تا سال 2002 شد. مهمترین عوامل انسانی که منجر به افت محسوس آب دریاچه و تغییرات گسترده اکوسیستمی در این دریاچه شده، نوسانات سطح آب، افزایش تعداد ساکنان و استفاده از زمین‌های اطراف و تغییرات جمعیت ماهی‌ها بوده است.
چند اقدام اجرایی و قانونی مهم در ارمنستان که با همکاری برخی دیگر از کشورهای اروپا و سازمان ملل انجام شد، از جمله احداث تونل آرپا- سوان برای پمپاژ آب و سیاست مدیریت یکپارچه آب در طول یک دهه گذشته از سوی ارمنستان، قانون جدید آب (2002)، سیاست ملی آب (2005) و برنامه ملی آب(2006) منجر به احیای دریاچه شد، اما این اقدامات هنوز نتوانسته جلوی از دست رفتنِ سطح آب این دریاچه را بگیرد و سالانه چند سانتی متر از سطح آب آن از دست می‌رود. طبق قانون “تصویب برنامه سالانه و جامع اقدامات برای احیا، حفظ، تولید مثل و استفاده از اکوسیستم دریاچه سوان” سطح آب این دریاچه باید سالانه 21.6 سانتی متر افزایش یابد و تا سال 2030 به بالاتر از هزار و 903 متر برسد اما این روند در سال‌های اخیر کاهشی بوده است. بانک جهانی در گزارشی که به بررسی وضعیت این دریاچه پرداخته با حمایت از قوانین و سیاست‌های در نظر گرفته شده از سوی ارمنستان، به سیاست‌های نظارتی از جمله دستیابی به داده‌های قابل اعتماد، به موقع و با کیفیت و دسترس پذیر برای عموم را برای ادامه روند مدیریتی دریاچه ضروری دانسته و تاکید کرده برنامه ریزی مدیریت رودخانه باید بهبود یابد.
دریاچه وان –ترکیه
دریاچه وان با مساحت 3 هزار و 713 کیلومتر مربع، بزرگترین دریاچه شور جهان است. این دریاچه نیز در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی و تغییرات اقلیمی در معرض از دست دادن آب است. وان برخلاف دو دریاچه سوان و ارومیه در معرض برداشت کشاورزی قرار نداشته و آنچه منجر به تغییرات در این دریاچه شده است، افزایش دما، خشکسالی و تغییر اقلیم است. بعلاوه عمق بالای این دریاچه که بیش از 450 متر است، سرعت خشکی در این دریاچه را به تعویق می‌اندازد. به گفته مصطفی آکوس، استاد دانشگاهی در ترکیه، تنها ورودی آب به دریاچه وان، بارندگی و تنها خروجی از آن تبخیر است، اما در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی تبخیر بیشتر شده و این توازن به هم خورده است. براساس اطلاعات رسانه‌های ترکیه سطح آب وان در برخی از نقاط این دریاچه سه متر افت کرده و در برخی نقاط دیگر ده کیلومتر از مساحت آن خالی از آب شده است. یک پژوهش، تغییرات سطح آب این دریاچه را در بازه زمانی سال‌های 2000 تا 2020 بررسی کرده است، نتایج این تحقیق نشان داد تغییرات این دریاچه به دلایل هیدروژئومترولیکی هستند.(پدیده‌هایی که هم به وضعیت آب و هوا و هم به چرخه آب مربوط می‌شوند.) در این میان یک تغییر غیرمعمول نیز در بازه سال‌های 2010 تا 2013 رخ داده که آنرا به پدیده‌های آتشفشانی و تکتونیکی نسبت دادند.
ترکیه برای حفاظت بیشتر از این دریاچه در سال 2022 آنرا منطقه حفاظت شده، اعلام کرد. براساس این پیشنهاد، مقرر شده است ساخت‌وساز در حریم دریاچه به دقت کنترل شوند، تصفیه‌خانه‌های فعال در مجاورت دریاچه برای جلوگیری از آلودگی الزامی شود، پایش و نظارت مستمر توسط وزارت محیط زیست ترکیه انجام شود و آموزش‌های شهروندی نیز مورد توجه قرار گیرند. همچنین کیفیت آب دریاچه نیز به صورت محدود توسط دانشگاههای استان وان پایش شوند.
دریاچه ارومیه–ایران
وسعت دریاچه ارومیه را که دومین دریاچه شور جهان بود، بیش از 4 هزار و 600کیلومتر مربع اعلام کرده‌اند. عمق آن پیش از بحران خشکسالی بین 6 تا 16 متر و در پی بحران به 6 تا 8 متر رسید، هرچند که این روزها سخن از خشکی کامل آن تا چند ماه آینده است. این دریاچه از سال 1346 به عنوان منطقه حفاظت شده ثبت شده است. خشک شدن دریاچه ارومیه دلایل متعددی دارد، مانند؛ توسعه نامتوازن در منطقه از جمله حفر چاه‌های متعدد در اطراف آن برای مصارف کشاورزی، احداث سد و پل شهید کلانتری. در کنار این عوامل انسانی، افزایش دما، کاهش بارندگی و تغییرات گسترده اقلیمی را نیز باید لحاظ کرد.
طرح‌های متعددی برای احیای این دریاچه در نظر گرفته شده است، از جمله «طرح ملی نجات دریاچه ارومیه» که با همکاری یک آژانس بین‌المللی ژاپنی انجام شد. تشکیل ستاد احیای دریاچه، احداث تونل انتقال آب زاب به دریاچه ارومیه از جمله اقدامات کلان و تغییر الگوی کشت، آموزش مردم محلی و تلاش برای مسدود کردن چاه‌های غیر مجاز از دیگر اقدامات انجام شده برای احیای دریاچه بوده‌اند که هیچکدام مثمرثمر واقع نشدند و در نهایت دریاچه در یک قدمی خشکی کامل است.
